[RAJ:Hop do spoilera długaśna historia mundurów zupełnie nie interesująca dla 99,9% użytkowników forum]
Spoiler:
Jestem przekonany, że u w większości z Was, nawet mocno zainteresowanych epoką napoleońską na hasło Strzelcy Konni w Armii Księstwa Warszawskiego pojawi się skojarzenie zielonych mundurów. Mnie to skojarzenie również towarzyszyło, jednak tylko do momentu kiedy otworzyłem album autorstwa Jana Czopa pod tytułem Barwa Legionów Polskich 1797 -1807 oraz Armii Księstwa Warszawskiego 1807 - 1814.
Przeglądając powyższą publikację doszedłem do roku 1809, a więc pamiętnej kampanii przeciwko Austriakom. Jakież było moje zdziwienie kiedy pod hasłami 1, 4 i 5 pułk Strzelców Konnych zobaczyłem żołnierzy w granatowych mundurach z pąsowymi czy też karmazynowymi wyłogami, do złudzenia przypominającymi polskich ułanów.
Pierwsza myśl to zdenerwowanie i oczywiście poddanie w wątpliwość wiarygodności autora. Jednak po przeczytaniu komentarza autora do kwestii umundurowania wojsk Księstwa Warszawskiego zrodziła się we mnie ciekawość, która przerodziła się w długie i żmudne poszukiwanie w źródłach dowodu na istnienie lub nie zielonych mundurów u Strzelców Konnych przed i w trakcie kampanii 1809 r. A dlaczego właśnie kampania 1809 r. jest granicą moich poszukiwań? O tym poniżej...
Jest jesień 1806 r. Po klęskach pod Jeną i Auerstädt armia Fryderyka Wilhelma III cofając się pod naporem wojsk francuskich wkracza w dawne granice Rzeczpospolitej, będące obecnie pod zaborem pruskim. Napoleon ostatecznie decyduje się nie podpisywać rozejmu, kontynuować kampanię i wysunąć na pierwszy plan sprawę polską.
W konsekwencji rozmów z generałem Dąbrowskim, ten ostatni przybywa w listopadzie 1806 r. do Poznania i organizuje polską siłę zbrojną na wzór armii francuskiej. Prócz pułków pieszych powstają oczywiście pułki jazdy, a wśród nich m.in. pułki Strzelców Konnych.
Zaciąg rekruta odbywa się podług dokumentu o nazwie "Urządzenie względem rekrutowania żołnierzy", wydanego 16 listopada 1806 r., który mówi:
"(...)ubrany, i opatrzony w żołd (...), w wieku od 18 do 24 lat (...), jakiegokolwiek wzrostu (...), byle szczególniej zdrowy (...)
Każdy rekrut ma być ubrany w mundur granatowy, i spodnie takiegoż koloru lub szarego (...) obszlagi dopiero dopiero przy regimentach będą dawane"
Obszlagi - wyłogi u mundurów
Teoretycznie sprawa się klaruje, ponieważ ten pierwszy, nieoficjalny przepis mundurowy jasno wskazuje rodzaj umundurowania. Jednak nic bardziej mylnego...2 grudnia na polecenie Napoleona rozpoczęto organizację pospolitego ruszenia szlachty.
"Rycerze" w miejscach zbiórki stawiają się z reguły w mundurach wojewódzkich i dla przykładu rotmistrz prowadzący pospolite ruszenie województwa kaliskiego zaleca:
"Każdy rycerz ma mieć mundur województwa kaliskiego krojem kawaleryi narodowej i czapkę tego koloru co obszlegi z barankiem czarnym i piórem białem(...) czapraki mają być także koloru werdragonowego pod siodła (...)
J.Czop, Barwa Legionów Polskich 1797 -1807 oraz Armii Księstwa Warszawskiego 1807 - 1814, Rzeszów: Wydawnictwo Libra 2020, str. 9
Gwoli wyjaśnienia kolor werdragonowy to kolor ciemnozielony i takie też mundury wojewódzkie nosiła szlachta z województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego.
T. Jeziorkowski, A. Jeziorkowski, Mundury Wojewódzkie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, Warszawa: Wydawnictwo Pelta 1992, str. 24
Rotmistrz prowadzący pospolite ruszenie z województwa sieradzkiego w odezwie z 8 grudnia 1806 r. podaje przepis:
"Kurtka turkusowa, to jest koloru mundurów województwa sieradzkiego z czarnymi wyłogami, krojem kurtek kawalerii narodowej, rajtuzy czarne z wypustkami turkusowemi (...) czapki turkusowe, obszyte aksamitem lub manczesterem czarnym (...)"
J.Czop, Barwa Legionów Polskich 1797 -1807 oraz Armii Księstwa Warszawskiego 1807 - 1814, Rzeszów: Wydawnictwo Libra 2020, str. 9)
T. Jeziorkowski, A. Jeziorkowski podają, iż drugim mundurem województwa sieradzkiego był mundur w kolorze jasnoniebieskim z wyłogami czarnymi. Trudno się nie zgodzić, że kolor turkusowy jest kolorem jasnoniebieskim.
T. Jeziorkowski, A. Jeziorkowski, Mundury Wojewódzkie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, Warszawa: Wydawnictwo Pelta 1992, str. 24
Kwestia pospolitego ruszenia i mundurów używanych przez rycerzy jest o tyle istotna, że pospolite ruszenie niebawem zostało rozwiązane, a część rycerzy zasiliła szeregi pułków regularnych. W obliczu prowadzonych działań wojennych i ogromnych problemów finansowych Księstwa przekładających się na jeszcze większe problemy z wyekwipowaniem wojska, trudno spodziewać się by żołnierze Ci przywdziewali mundur nowego pułku, tym bardziej, że w dniu 18 stycznia 1807 r. Komisja Rządząca sygnowała postanowienia w sprawie barw rozpoznawczych dla każdej Legii, poniżej fragment:
"(...) Ponieważ jazda formuje się z zaciągów obywatelskich już ubranych, dlatego kolor mundurów Jazdy później się oznaczy (...)"
A. Ziółkowski, Pułki Ułanów Księstwa Warszawskiego 6-ty, 3-ci, 2-gi - 1807-1812, Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, str. 293
Niedługo po postanowieniu z 18 stycznia, bo już 2 marca 1807 r. ukazał się oficjalny przepis mundurowy podpisany przez Dyrektora Wojny księcia Józefa Poniatowskiego, który to przepis stanowił:
"Ubiór jazdy. Przepis munduru dla pułku lekkiej jazdy legii 1-szej.
(...) Kurtka granatowa, kołnierz i obszlegi ponsowe, klapy żółte(...)rajtuzy granatowe z dwoma lampasami żółtymi(...)W pułkach jazdy legii 2-giej i 3-ciej Ichm. Panowie oficerowie co do formy zupełnie tak jak w legii 1 -szej mają być umundurowani z tą tylko różnicą, iż zawsze zachować mają kolor legii swojej(...)
Przepis ten sankcjonował również mundury dla piechoty, artylerii, inżynierii, sztabu itd.
Kolorem Legii 1-szej, a więc warszawskiej były kurtka i spodnie granatowe, wyłogi żółte, kołnierz i łapki ponsowe.
Kolorem Legii 2-ej były kurtka i spodnie granatowe, wyłogi, kołnierz i łapki karmazynowe.
Kolorem Legii 3-ej były kurtka i spodnie granatowe, wyłogi, kołnierz i rękawy białe.
J.Czop, Barwa Legionów Polskich 1797 -1807 oraz Armii Księstwa Warszawskiego 1807 - 1814, Rzeszów: Wydawnictwo Libra 2020, str. 105-106
Powyższy przepis nie rozgraniczał kolorów mundurów między Ułanami, a Strzelcami Konnymi. Ba, nie rozgraniczał ich nawet między piechotą, a kawalerią...
Taki stan rzeczy potwierdzają pamiętniki Franciszka Gajewskiego, służącego w 5 pułku Strzelców Konnych:
"Nowo sztyftujące się wojsko przybrało zakrój tradycyjny w początku swoim , później odmieniono takowy. Piechota i konnica ubrane były początkowo w granatowe kurtki z kołnierzem amarantowym i wypustkami takimi po szwach(...)W następstwie ubierano piechotę w mundury granatowe według kroju mundurów francuskich, wyłogi, kołnierz i łapki były karmazynowe(...)Strzelcy Konni byli całkowicie ubrani jak francuscy Strzelcy Konni(...)
R. Bielecki, A. Tyszka, "Dał nam przykład Bonaparte", Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków 1984, str.22
Z opisu tego można wnioskować, że w trakcie kampanii 1807 r. i kampanii 1809 r. mundury piechoty i jazdy były bardzo zbliżone i nie rozgraniczano mundurów Ułanów i Strzelców Konnych, natomiast po reformie mundurowej z dnia 3 września 1810 r. mundury wojsk Księstwa Warszawskiego bardzo upodobniono do mundurów francuskich i jednocześnie oficjalnie wprowadzono mundur zielony dla strzelców.
Niezrażony tymi informacjami w ramach moich poszukiwań zabieram się za monumentalne dzieło Bronisława Gembarzewskiego i odnajduje informacje o powołanej w maju 1809 r. z młodzieży galicyjskiej w Lublinie chorągwi Gidów, czyli przewodników. Tak oto opisał ich mundur książe Poniatowski:
"(...) mundur tej chorągwi będzie frak zielony z wypustką i kołnierzem karmazynowym, spodnie tego samego koloru, kamizelka biała; krój munduru strzelców konnych polskich, guziki i akselbanty złote. Czapka niedźwiedzia (...)"
Rozkaz sporządzony w Parysowie w dniu 8 maja 1809 r.
B. Gembarzewski, "Wojsko Polskie Księstwo Warszawskie: 1807-1814 - reprint wydania II z 1912 r., Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, str. 12
Dalej również ciekawa informacja o pułku Ułanów 9-tym. Pułk ten pierwotnie miał należeć do broni Strzelców Konnych i dopiero we wrześniu 1809 r. został pułkiem Ułanów. A oto co pisał o mundurach jego pułkownik w rozkazie z dnia 3 sierpnia, a więc czasie kiedy pułk miał być pułkiem Strzelców Konnych:
"Posyłam werdrago (vert de dragon), z którego oficerowie mają mieć mundury, a obszlegi manchester lub aksamit z wypustkami białemi"
Jak była mowa powyżej werdrago to kolor ciemnozielony.
B. Gembarzewski, "Wojsko Polskie Księstwo Warszawskie: 1807-1814 - reprint wydania II z 1912 r., Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, str. 171
W kontrze do albumu Jana Czopa zaopatrzyłem się w album "Wojsko Księstwa Warszawskiego. Kawaleria" autorstwa Ryszarda Morawskiego i Henryka Wieleckiego. W rzeczonym albumie znaleźć można piękne plansze mundurowe, które odpowiadają w całej rozciągłości stereotypowemu wyobrażeniu o Strzelcach Konnych, a więc mundury zielone z wyłogami w zależności o pułku: 1. pułk Strzelców Konnych - pąsowe, 4. pułk Strzelców Konnych - karmazynowe, 5 pułk. Strzelców Konnych - pomarańczowe. Jest jednak jedna barwa plansza ukazująca podoficera i oficera pułku Strzelców Konnych w mundurze granatowym z wyłogami karmazynowymi...Nie pozostało i nic innego jak przeanalizować bibliografię w/w albumu.
Na pierwszym miejscu Janusz Albrecht i jego "Generalny inspektor Jazdy, generał dywizji Aleksander Rożniecki i jego lustracje pułków jazdy Księstwa Warszawskiego w 1808 r. w: Kawaleria Polska w Epoce Napoleońskiej", Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V 2012 oraz "Z dziejów jazdy Księstwa Warszawskiego, przyczynek histroyczno-organizacyjny do lat 1806-1808", https://polona.pl/, data korzystania: 09.05.2021 r.
Janusz Albrecht na stronie 59-60 pisze, że "(...) Strzelcy Konni nosili kurtki i rajtuzy ciemnozielone, kołnierze, lampasy i łapki koloru pułku tj. ponsowe, karmazynowe i pomarańczowe(...)"
pomimo, że autor najpewniej korzystał ze źródeł bezpowrotnie utraconych w pożodze II wojny światowej to brak przypisu bezpośrednio wskazującego źródło nakazał mi dalsze poszukiwania...
Chyba najciekawszą informacją i kubłem zimnej wody co do moich wyobrażeń o mundurach Strzelców Konnych był zapis w pamiętnikach Aleksandra Fredry, m.in. żołnierza 11 pułku Ułanów i 5 pułku Strzelców Konnych:
"(...)W samej rzeczy ujrzeliśmy przy rogatce dwóch szaserów konnych 5-go pułku dowództwa pułkownika Turno. Mieli granatowe kolety, amarantowe kołnierze, - od kołnierza wzdłuż okrągłych guzików pasek biały z amarantową wypustką, na głowie czaka z piątym numerem na przodzie. Przy siodle karabinki, w ręku ogromne obosieczne pruskie pałasze(...)
A. Fredro, "Trzy po trzy: pamiętniki z epoki napoleońskiej", Warszawa 1917, str. 188-189, https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/publi ... t?ref=desc, data korzystania: 09.05.2021 r.
Oprócz informacji o koletach, czyli kurtkach w kolorze granatowym na uwagę zasługuje informacja o używanych przez szaserów pałaszach, która to broń zarezerwowana była raczej dla Dragonów i ciężkich Kirasjerów, natomiast jazda lekka używała raczej lekko zakrzywionych pałaszy. Z pewnością ich użycie wymusiły ogromne braki sprzętowe z jakimi borykało się wojsko polskie przez cały okres istnienia Księstwa Warszawskiego.
Wiele ciekawych informacji dostarczyła mi pamiętnik Henryka Dembińskiego, generała wojsk polskich, strzelca w 5 pułku Strzelców Konnych:
"Do świetności orszaku księcia przyczyniał się wtedy piękny oddział guidów, dowodzony przez szefa szwadronu Miączyńskiego; był to korpus ze 100 jeźdźców złożony, którzy mundury oficerskie Strzelców Konnych jazdy nosili, tj. bermyca i krój szaserski.
H.Dembiński, "Pamiętnik Henryka Dembińskiego jenerał wojsk polskich", Poznań 1860, str. 66, Polona.pl, data korzystania: 09.05.2021 r.
Wspomnienie to jest kolejnym dowodem, chociaż w pewien sposób tylko pośrednio wskazującym, na zielone mundury Strzelców Konnych w kampanii 1809 r., a więc przed reforma mundurową z dnia 3 września 1810 r., która mundur zielony dla Strzelców Konnych oficjalnie wprowadzała.
Kolejny dowód to wspomnienia Leona Dembowskiego, który w swoich pamiętnikach pisze:
"(...)Piechota i ułani mieli mundury granatowe, strzelcy i artyleria zielone(...)
L. Dembowski, "Moje wspomnienia" T. I, Petersburg 1898, str. 366, Polona.pl, data korzystania: 09.05.2021 r.
Fragment ten krótki, ponieważ nie chcąc wydłużać już i tak zbyt obfitej treści, mówi wprost o kolorach mundurów poszczególnych formacji i o tyle wydaje się być wiarygodnym, że kilka zdań wcześniej autor podaje pełną obsadę dowódców wszystkich pułków piechoty i kawalerii, m.in. z Cyprianem Godebskim poległym pod Raszynem, a więc autor umiejscawia rodzaje mundurów w czasie przed kampanią 1809 r., co jednoznacznie można odczytywać jako dowód na istnienie zielonych mundurów.
Ostatnim z zaprezentowanych dowodów niech będzie wspomnienie Kajetana Wojciechowskiego:
"(...) Aż nareszcie obaczyłem ułana w jasno-zielonym z pąsowem mundurze, rzuciłem mu się prawie na szyję, a uwiadomiony gdzie się ich pułk formuje, udałem się do koszar pod zdrojami, tam oddany w opiekę grożmażorowi Gromczewskiemu zapisany zostałem jako kadet do ułanów Krasińskiego zwanych(...)
K. Wojciechowski, "Pamiętniki moje w Hiszpanii", Warszawa 1845, str. 8, Polona.pl, data korzystania: 09.05.2021 r.
Powyżej opisany Ułan w jasnozielonym z pąsem mundurem jest najprawdopodobniej spotkanym w Warszawie w styczniu 1807 r. żołnierzem z 4 bądź 5 pułku Strzelców Konnych formowanego w Płocku, które to pułki nie zostały ostatecznie sformowane i zostały wcielone najpierw do 2 pułku jazdy Legii warszawskiej, by ostatecznie zostać 2 pułkiem Ułanów. Informacja te jednak stanowi kolejny dowód na to, iż mundur zielony mógł być używany przez Strzelców Konnych przed reformą z 1810 r., a więc także w trakcie kampanii 1809 r.
Ciąg dalszy nastąpi.....
Przeglądając powyższą publikację doszedłem do roku 1809, a więc pamiętnej kampanii przeciwko Austriakom. Jakież było moje zdziwienie kiedy pod hasłami 1, 4 i 5 pułk Strzelców Konnych zobaczyłem żołnierzy w granatowych mundurach z pąsowymi czy też karmazynowymi wyłogami, do złudzenia przypominającymi polskich ułanów.
Pierwsza myśl to zdenerwowanie i oczywiście poddanie w wątpliwość wiarygodności autora. Jednak po przeczytaniu komentarza autora do kwestii umundurowania wojsk Księstwa Warszawskiego zrodziła się we mnie ciekawość, która przerodziła się w długie i żmudne poszukiwanie w źródłach dowodu na istnienie lub nie zielonych mundurów u Strzelców Konnych przed i w trakcie kampanii 1809 r. A dlaczego właśnie kampania 1809 r. jest granicą moich poszukiwań? O tym poniżej...
Jest jesień 1806 r. Po klęskach pod Jeną i Auerstädt armia Fryderyka Wilhelma III cofając się pod naporem wojsk francuskich wkracza w dawne granice Rzeczpospolitej, będące obecnie pod zaborem pruskim. Napoleon ostatecznie decyduje się nie podpisywać rozejmu, kontynuować kampanię i wysunąć na pierwszy plan sprawę polską.
W konsekwencji rozmów z generałem Dąbrowskim, ten ostatni przybywa w listopadzie 1806 r. do Poznania i organizuje polską siłę zbrojną na wzór armii francuskiej. Prócz pułków pieszych powstają oczywiście pułki jazdy, a wśród nich m.in. pułki Strzelców Konnych.
Zaciąg rekruta odbywa się podług dokumentu o nazwie "Urządzenie względem rekrutowania żołnierzy", wydanego 16 listopada 1806 r., który mówi:
"(...)ubrany, i opatrzony w żołd (...), w wieku od 18 do 24 lat (...), jakiegokolwiek wzrostu (...), byle szczególniej zdrowy (...)
Każdy rekrut ma być ubrany w mundur granatowy, i spodnie takiegoż koloru lub szarego (...) obszlagi dopiero dopiero przy regimentach będą dawane"
Obszlagi - wyłogi u mundurów
Teoretycznie sprawa się klaruje, ponieważ ten pierwszy, nieoficjalny przepis mundurowy jasno wskazuje rodzaj umundurowania. Jednak nic bardziej mylnego...2 grudnia na polecenie Napoleona rozpoczęto organizację pospolitego ruszenia szlachty.
"Rycerze" w miejscach zbiórki stawiają się z reguły w mundurach wojewódzkich i dla przykładu rotmistrz prowadzący pospolite ruszenie województwa kaliskiego zaleca:
"Każdy rycerz ma mieć mundur województwa kaliskiego krojem kawaleryi narodowej i czapkę tego koloru co obszlegi z barankiem czarnym i piórem białem(...) czapraki mają być także koloru werdragonowego pod siodła (...)
J.Czop, Barwa Legionów Polskich 1797 -1807 oraz Armii Księstwa Warszawskiego 1807 - 1814, Rzeszów: Wydawnictwo Libra 2020, str. 9
Gwoli wyjaśnienia kolor werdragonowy to kolor ciemnozielony i takie też mundury wojewódzkie nosiła szlachta z województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego.
T. Jeziorkowski, A. Jeziorkowski, Mundury Wojewódzkie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, Warszawa: Wydawnictwo Pelta 1992, str. 24
Rotmistrz prowadzący pospolite ruszenie z województwa sieradzkiego w odezwie z 8 grudnia 1806 r. podaje przepis:
"Kurtka turkusowa, to jest koloru mundurów województwa sieradzkiego z czarnymi wyłogami, krojem kurtek kawalerii narodowej, rajtuzy czarne z wypustkami turkusowemi (...) czapki turkusowe, obszyte aksamitem lub manczesterem czarnym (...)"
J.Czop, Barwa Legionów Polskich 1797 -1807 oraz Armii Księstwa Warszawskiego 1807 - 1814, Rzeszów: Wydawnictwo Libra 2020, str. 9)
T. Jeziorkowski, A. Jeziorkowski podają, iż drugim mundurem województwa sieradzkiego był mundur w kolorze jasnoniebieskim z wyłogami czarnymi. Trudno się nie zgodzić, że kolor turkusowy jest kolorem jasnoniebieskim.
T. Jeziorkowski, A. Jeziorkowski, Mundury Wojewódzkie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, Warszawa: Wydawnictwo Pelta 1992, str. 24
Kwestia pospolitego ruszenia i mundurów używanych przez rycerzy jest o tyle istotna, że pospolite ruszenie niebawem zostało rozwiązane, a część rycerzy zasiliła szeregi pułków regularnych. W obliczu prowadzonych działań wojennych i ogromnych problemów finansowych Księstwa przekładających się na jeszcze większe problemy z wyekwipowaniem wojska, trudno spodziewać się by żołnierze Ci przywdziewali mundur nowego pułku, tym bardziej, że w dniu 18 stycznia 1807 r. Komisja Rządząca sygnowała postanowienia w sprawie barw rozpoznawczych dla każdej Legii, poniżej fragment:
"(...) Ponieważ jazda formuje się z zaciągów obywatelskich już ubranych, dlatego kolor mundurów Jazdy później się oznaczy (...)"
A. Ziółkowski, Pułki Ułanów Księstwa Warszawskiego 6-ty, 3-ci, 2-gi - 1807-1812, Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, str. 293
Niedługo po postanowieniu z 18 stycznia, bo już 2 marca 1807 r. ukazał się oficjalny przepis mundurowy podpisany przez Dyrektora Wojny księcia Józefa Poniatowskiego, który to przepis stanowił:
"Ubiór jazdy. Przepis munduru dla pułku lekkiej jazdy legii 1-szej.
(...) Kurtka granatowa, kołnierz i obszlegi ponsowe, klapy żółte(...)rajtuzy granatowe z dwoma lampasami żółtymi(...)W pułkach jazdy legii 2-giej i 3-ciej Ichm. Panowie oficerowie co do formy zupełnie tak jak w legii 1 -szej mają być umundurowani z tą tylko różnicą, iż zawsze zachować mają kolor legii swojej(...)
Przepis ten sankcjonował również mundury dla piechoty, artylerii, inżynierii, sztabu itd.
Kolorem Legii 1-szej, a więc warszawskiej były kurtka i spodnie granatowe, wyłogi żółte, kołnierz i łapki ponsowe.
Kolorem Legii 2-ej były kurtka i spodnie granatowe, wyłogi, kołnierz i łapki karmazynowe.
Kolorem Legii 3-ej były kurtka i spodnie granatowe, wyłogi, kołnierz i rękawy białe.
J.Czop, Barwa Legionów Polskich 1797 -1807 oraz Armii Księstwa Warszawskiego 1807 - 1814, Rzeszów: Wydawnictwo Libra 2020, str. 105-106
Powyższy przepis nie rozgraniczał kolorów mundurów między Ułanami, a Strzelcami Konnymi. Ba, nie rozgraniczał ich nawet między piechotą, a kawalerią...
Taki stan rzeczy potwierdzają pamiętniki Franciszka Gajewskiego, służącego w 5 pułku Strzelców Konnych:
"Nowo sztyftujące się wojsko przybrało zakrój tradycyjny w początku swoim , później odmieniono takowy. Piechota i konnica ubrane były początkowo w granatowe kurtki z kołnierzem amarantowym i wypustkami takimi po szwach(...)W następstwie ubierano piechotę w mundury granatowe według kroju mundurów francuskich, wyłogi, kołnierz i łapki były karmazynowe(...)Strzelcy Konni byli całkowicie ubrani jak francuscy Strzelcy Konni(...)
R. Bielecki, A. Tyszka, "Dał nam przykład Bonaparte", Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków 1984, str.22
Z opisu tego można wnioskować, że w trakcie kampanii 1807 r. i kampanii 1809 r. mundury piechoty i jazdy były bardzo zbliżone i nie rozgraniczano mundurów Ułanów i Strzelców Konnych, natomiast po reformie mundurowej z dnia 3 września 1810 r. mundury wojsk Księstwa Warszawskiego bardzo upodobniono do mundurów francuskich i jednocześnie oficjalnie wprowadzono mundur zielony dla strzelców.
Niezrażony tymi informacjami w ramach moich poszukiwań zabieram się za monumentalne dzieło Bronisława Gembarzewskiego i odnajduje informacje o powołanej w maju 1809 r. z młodzieży galicyjskiej w Lublinie chorągwi Gidów, czyli przewodników. Tak oto opisał ich mundur książe Poniatowski:
"(...) mundur tej chorągwi będzie frak zielony z wypustką i kołnierzem karmazynowym, spodnie tego samego koloru, kamizelka biała; krój munduru strzelców konnych polskich, guziki i akselbanty złote. Czapka niedźwiedzia (...)"
Rozkaz sporządzony w Parysowie w dniu 8 maja 1809 r.
B. Gembarzewski, "Wojsko Polskie Księstwo Warszawskie: 1807-1814 - reprint wydania II z 1912 r., Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, str. 12
Dalej również ciekawa informacja o pułku Ułanów 9-tym. Pułk ten pierwotnie miał należeć do broni Strzelców Konnych i dopiero we wrześniu 1809 r. został pułkiem Ułanów. A oto co pisał o mundurach jego pułkownik w rozkazie z dnia 3 sierpnia, a więc czasie kiedy pułk miał być pułkiem Strzelców Konnych:
"Posyłam werdrago (vert de dragon), z którego oficerowie mają mieć mundury, a obszlegi manchester lub aksamit z wypustkami białemi"
Jak była mowa powyżej werdrago to kolor ciemnozielony.
B. Gembarzewski, "Wojsko Polskie Księstwo Warszawskie: 1807-1814 - reprint wydania II z 1912 r., Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, str. 171
W kontrze do albumu Jana Czopa zaopatrzyłem się w album "Wojsko Księstwa Warszawskiego. Kawaleria" autorstwa Ryszarda Morawskiego i Henryka Wieleckiego. W rzeczonym albumie znaleźć można piękne plansze mundurowe, które odpowiadają w całej rozciągłości stereotypowemu wyobrażeniu o Strzelcach Konnych, a więc mundury zielone z wyłogami w zależności o pułku: 1. pułk Strzelców Konnych - pąsowe, 4. pułk Strzelców Konnych - karmazynowe, 5 pułk. Strzelców Konnych - pomarańczowe. Jest jednak jedna barwa plansza ukazująca podoficera i oficera pułku Strzelców Konnych w mundurze granatowym z wyłogami karmazynowymi...Nie pozostało i nic innego jak przeanalizować bibliografię w/w albumu.
Na pierwszym miejscu Janusz Albrecht i jego "Generalny inspektor Jazdy, generał dywizji Aleksander Rożniecki i jego lustracje pułków jazdy Księstwa Warszawskiego w 1808 r. w: Kawaleria Polska w Epoce Napoleońskiej", Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V 2012 oraz "Z dziejów jazdy Księstwa Warszawskiego, przyczynek histroyczno-organizacyjny do lat 1806-1808", https://polona.pl/, data korzystania: 09.05.2021 r.
Janusz Albrecht na stronie 59-60 pisze, że "(...) Strzelcy Konni nosili kurtki i rajtuzy ciemnozielone, kołnierze, lampasy i łapki koloru pułku tj. ponsowe, karmazynowe i pomarańczowe(...)"
pomimo, że autor najpewniej korzystał ze źródeł bezpowrotnie utraconych w pożodze II wojny światowej to brak przypisu bezpośrednio wskazującego źródło nakazał mi dalsze poszukiwania...
Chyba najciekawszą informacją i kubłem zimnej wody co do moich wyobrażeń o mundurach Strzelców Konnych był zapis w pamiętnikach Aleksandra Fredry, m.in. żołnierza 11 pułku Ułanów i 5 pułku Strzelców Konnych:
"(...)W samej rzeczy ujrzeliśmy przy rogatce dwóch szaserów konnych 5-go pułku dowództwa pułkownika Turno. Mieli granatowe kolety, amarantowe kołnierze, - od kołnierza wzdłuż okrągłych guzików pasek biały z amarantową wypustką, na głowie czaka z piątym numerem na przodzie. Przy siodle karabinki, w ręku ogromne obosieczne pruskie pałasze(...)
A. Fredro, "Trzy po trzy: pamiętniki z epoki napoleońskiej", Warszawa 1917, str. 188-189, https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/publi ... t?ref=desc, data korzystania: 09.05.2021 r.
Oprócz informacji o koletach, czyli kurtkach w kolorze granatowym na uwagę zasługuje informacja o używanych przez szaserów pałaszach, która to broń zarezerwowana była raczej dla Dragonów i ciężkich Kirasjerów, natomiast jazda lekka używała raczej lekko zakrzywionych pałaszy. Z pewnością ich użycie wymusiły ogromne braki sprzętowe z jakimi borykało się wojsko polskie przez cały okres istnienia Księstwa Warszawskiego.
Wiele ciekawych informacji dostarczyła mi pamiętnik Henryka Dembińskiego, generała wojsk polskich, strzelca w 5 pułku Strzelców Konnych:
"Do świetności orszaku księcia przyczyniał się wtedy piękny oddział guidów, dowodzony przez szefa szwadronu Miączyńskiego; był to korpus ze 100 jeźdźców złożony, którzy mundury oficerskie Strzelców Konnych jazdy nosili, tj. bermyca i krój szaserski.
H.Dembiński, "Pamiętnik Henryka Dembińskiego jenerał wojsk polskich", Poznań 1860, str. 66, Polona.pl, data korzystania: 09.05.2021 r.
Wspomnienie to jest kolejnym dowodem, chociaż w pewien sposób tylko pośrednio wskazującym, na zielone mundury Strzelców Konnych w kampanii 1809 r., a więc przed reforma mundurową z dnia 3 września 1810 r., która mundur zielony dla Strzelców Konnych oficjalnie wprowadzała.
Kolejny dowód to wspomnienia Leona Dembowskiego, który w swoich pamiętnikach pisze:
"(...)Piechota i ułani mieli mundury granatowe, strzelcy i artyleria zielone(...)
L. Dembowski, "Moje wspomnienia" T. I, Petersburg 1898, str. 366, Polona.pl, data korzystania: 09.05.2021 r.
Fragment ten krótki, ponieważ nie chcąc wydłużać już i tak zbyt obfitej treści, mówi wprost o kolorach mundurów poszczególnych formacji i o tyle wydaje się być wiarygodnym, że kilka zdań wcześniej autor podaje pełną obsadę dowódców wszystkich pułków piechoty i kawalerii, m.in. z Cyprianem Godebskim poległym pod Raszynem, a więc autor umiejscawia rodzaje mundurów w czasie przed kampanią 1809 r., co jednoznacznie można odczytywać jako dowód na istnienie zielonych mundurów.
Ostatnim z zaprezentowanych dowodów niech będzie wspomnienie Kajetana Wojciechowskiego:
"(...) Aż nareszcie obaczyłem ułana w jasno-zielonym z pąsowem mundurze, rzuciłem mu się prawie na szyję, a uwiadomiony gdzie się ich pułk formuje, udałem się do koszar pod zdrojami, tam oddany w opiekę grożmażorowi Gromczewskiemu zapisany zostałem jako kadet do ułanów Krasińskiego zwanych(...)
K. Wojciechowski, "Pamiętniki moje w Hiszpanii", Warszawa 1845, str. 8, Polona.pl, data korzystania: 09.05.2021 r.
Powyżej opisany Ułan w jasnozielonym z pąsem mundurem jest najprawdopodobniej spotkanym w Warszawie w styczniu 1807 r. żołnierzem z 4 bądź 5 pułku Strzelców Konnych formowanego w Płocku, które to pułki nie zostały ostatecznie sformowane i zostały wcielone najpierw do 2 pułku jazdy Legii warszawskiej, by ostatecznie zostać 2 pułkiem Ułanów. Informacja te jednak stanowi kolejny dowód na to, iż mundur zielony mógł być używany przez Strzelców Konnych przed reformą z 1810 r., a więc także w trakcie kampanii 1809 r.
Ciąg dalszy nastąpi.....
Wszelkie prawa do wszystkich publikowanych w tym wątku elementów grafiki gry są zastrzeżone.
